Belgesel Projesi Hazırlarken Nasıl Bir Yol İzlenmeli?

Belgesel; gerçek olay ve olguları, kişileri, öyküleri, tarihsel süreçleri ve toplumsal konuları kurgusal olmadan, sinematografik bir şekilde anlatan yapımlardır. Belgesel yapımlar izleyicilere bilgi verir, onları düşündürür, sorgulatır ve izleyicilerin farklı bakış açıları geliştirmelerini sağlar.

Genellikle giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinden oluşan, çatışma içeren, izleyicilere sorular sorduran belgesel yapımlar; drama, docu-drama, canlandırma, biyografi, yol hikâyesi, günlük, yeniden yapılandırma, antitez, sözlü tarih, arşiv ve araştırmacı gibi farklı türlerde ele alınır. Drama, docu-drama ve canlandırma gibi türlerde, belgeselin konusu ve içerisinde yer alan olaylar dramatize edilerek anlatılır. Seyirciye, bunun bir dramatizasyon olduğu bilgisi ve duygusu mutlaka verilir.

Belgesel yapımlar, hem çok yönlü ve detaylı bir araştırma gerektirir hem de estetik ve özgün bir anlatım diline sahiptir. Senaryo tekniği, dramatik ve sinematografik yapı, belgesel yapımları özgün hâle getiren başlıca unsurlardır. Peki, bir fikir nasıl belgesel projesine dönüştürülür, özgün bir belgesel projesi hazırlarken nasıl bir yol izlenmelidir?

Fikir Sürecinden Belgesel Projesine

Her türlü sanatsal yapımın ilk aşaması olan fikir süreci, belgesel yapımların da olmazsa olmazıdır. Özgün, yazıya dökülebilir ve çekilebilir nitelikteki her fikir, belgesel projesi açısından önem arz eder. Özellikle izleyicilerde farkındalık yaratabilen, kişileri soru sormaya yönlendiren özgün fikirler, değerli kabul edilir. Belgesel fikrinin, özgün olmasının yanı sıra karşılaştırmalı konuları içermesi, önceki belgesel fikirlerinden farklı olması, hatta mümkünse az bilinen yeni bir konu üzerine kurgulanması önemlidir.

Gelgelelim fikriniz ne kadar özgün ve yaratıcı olursa olsun, bir belgeselin hayata geçirilmesi için belgesel yapım projesi hazırlamak hayati önem taşır. Detaylı bir araştırma ve emek gerektiren bu belgesel yapım projesinin, hem yazılı hem de sözlü olarak gerekli otoritelere sunulması gerekir. Yapımcı veya yönetmen gibi ilgili isimlere, projeye bütçe desteği sağlamaları için belgesel yapım teklifi sunulur. Bu sunum ise belgesel projesi aracılığıyla gerçekleşir.

Belgesel Projesini Detaylandırma

İyi bir belgesel projesi hazırlamak için, projenin içeriğini netleştirmiş olmanız gerekir. Belgesel projesi hazırlarken kendinize birtakım sorular sormak ve bu sorulara cevaplar hazırlamak, hem pratik hem de başarılı bir proje hazırlamak için önemlidir.

Dr. Semra Güzel Korver’ın belgesel yapımında “5N1K” olarak adlandırdığı bu yöntemi açıklayalım: Belgesel projeniz içeriğinde; ne, neden, nerede, ne zaman, nasıl ve kim ile sorulan birtakım soruların açık ve akıcı cevaplarını barındırmalıdır.

“Ne?” ile ilgili, “Belgeselin adı ve konusu ne?”, “Belgesel ne hakkında?”, “Belgeselde ne anlatıyoruz?” ve “Hikâyemizin diğer belgesellerden farkı ne?” sorularını sormalıyız.

“Neden?” ile ilgili, “Bu belgesel neden yapılmalı?” ve “İzleyiciler neden projemi izlesin?” sorularına cevap vermeliyiz.

“Nerede?” ile ilgili, “Konu nerede geçiyor?”, “Nerelerde çekim yapılacak?” ve “Belgeselimin nerede gösterilmesini istiyorum?” gibi sorulara cevap aramalıyız. 

“Ne zaman?” ile ilgili, “Projemin konusu hangi zamanda geçiyor?”, “Hazırlık, çekim, post prodüksiyon ne zaman yapılacak?” gibi soruları sormalıyız.

 “Nasıl?” ile ilgili, “Belgesel konusunu nasıl ele alacağım?”, “Karakter, belgeselimde nasıl yer alacak?”, “Bir kişi mi, olay mı yoksa mekân mı anlatacağım?”, “Nasıl bir anlatım dili ve biçim olacak?” soruları uygun olacaktır.

“Kim?” ile ilgili ise “Hedef kitle kim?”, “Belgeselde kim ya da kimler olacak?”, “Projemi kime sunuyorum?” sorularını sormalıyız.

Öte yandan yazılanların nasıl görselleştirileceği, yasal izinlerin varlığı ve telif gibi konular da belgesel projemizde mutlaka yer alması gereken detaylardır. 

İşte belgesel projemiz, kendimize sorduğumuz tüm bu soruların cevaplarını açık ve doğru bir şekilde karşı tarafa aktarabilmeli, metni inceleyen kişiler, bizim anlatımımız sayesinde belgeseli akıllarında canlandırabilmelidir.

Konu, Fikir ve Logline

Konu, fikir ve logline yazımı, belgesel projesinin en önemli unsurlarıdır. Ana fikir ve konu, belgesel projesinde açık bir şekilde belirtilirken, proje metninin en başında logline’ın da yer alması gerekir. Logline; konu, karakter ve olay örgüsü ile ilgili metnin başına yazılmış, tek cümlelik tanıtımdır.

Logline, hem projeyi etkili kılan unsurların başında gelir hem de “Nasıl bir belgesel izleyeceğiz?” sorusuna cevap verir. Projenin en akılda kalıcı kısmını oluşturan logline’ın yazımı oldukça önemlidir. Proje dosyası hazırlarken yalnızca kelimelerin gücünden değil, görsellerin gücünden de yararlanabilir; görsellerle projemizi daha etkili bir hâle getirebiliriz.

Sonuç olarak; özgün, yazılabilir ve çekilebilir bir ana fikir ile başlayan belgesel yolculuğu, detaylı ve ustalıkla hazırlanmış bir proje sayesinde başarılı bir belgesele dönüşebilir. Belgesel projemizin başarılı olması, yapımcılar ve otoritelerce beğenilmesi için ise izlememiz gereken bazı adımlar söz konusudur. Bu adımlar, belgeselimizin konusundan nerede çekileceğine, hedef kitle belirlenmesinden telif gibi birçok konuya, tüm detayların netleşmiş olmasını ve açıkça proje dosyasında belirtilmesini içerir.